Jak pomóc dziecku myśleć mniej?

Inspiracją do stworzenia tego artykułu była książka “Pomóż dziecku mniej myśleć” Christel Petitcollin, która przybliża zagadnienie nadwydajności u dzieci.

Nadwydajne/atypowe dzieci mierzą się z licznymi problemami. Atypowe dziecko jest nadwrażliwe i bardzo emocjonalne. Mało śpi, dużo się rusza albo wręcz przeciwnie, godzinami tkwi w kącie pochłonięte swoimi zajęciami. Miewa zdumiewające blokady wewnętrzne i równie gwałtowne, co niezrozumiałe awantury. Na ogół jest uprzejme, ale daleko mu do posłuszeństwa. Zadaje zaskakująco dojrzałe pytania, choć w pewnych sytuacjach wydaje się bardzo dziecinne. Jest niespokojne, nie lubi zmian, wymaga wiele uwagi i wyjaśnień.

Co wskazuje na to, że Twoje dziecko jest nadwydajne?

• wyjątkowa wrażliwość – hipestezja (przeczulica) – bardzo mocno rozwinięty układ sensoryczny
• synestezja (krzyżowanie się zmysłów) – wykorzystywanie dwóch zmysłów do odbierania jednego bodźca
• nadwrażliwość na otoczenie – w kontekście emocjonalnego odbioru otoczenia
• burze emocjonalne – zintensyfikowane odczuwanie emocji i uczuć
• rozgałęzione myślenie kompleksowe – w odróżnieniu od myślenia liniowego
• uczucie bycia niezrozumianym i nieakceptowanym w swojej odmienności
• potrzeba solidnych ram, które pomagają funkcjonować i zapewniają poczucie bezpieczeństwa
• trudności z naturalnym rozumieniem norm społecznych

Negowanie odmienności dziecka oraz potrzeb z niej wynikających może doprowadzić do poczucia wyalienowania i niezdrowych sposobów radzenia sobie z odczuciami. Wynikiem tego mogą być nasilające się fobie, nerwowość, wybuchy oraz tiki. W takim stanie bardzo łatwo dziecko wpada w apatię, stany depresyjne, bądź niepokojącą nadaktywność. Warto jest więc wiedzieć, jak dawać właściwe wsparcie dziecku również w przestrzeni szkolnej.

Jak pomóc nadwydajnemu dziecku w szkole?

• potrzeba przejścia od ogółu do szczegółu – nadwydajne dziecko musi wiedzieć, jaki jest ogólny cel czynności, którą ma wykonać żeby następnie mogło skupić się na jej szczegółowym realizowaniu

Przed rozpoczęciem roku szkolnego lub nowej tematyki możesz poświęcić czas na przekartkowanie z dzieckiem całego materiału w podręcznikach, żeby zobaczyło ogólną koncepcję danego przedmiotu.

• potrzeba sensu – nadwydajne dzieci mają problem z teoretycznymi zagadnieniami, muszą widzieć faktyczny sens w tym co robią

Dziecko powinno widzieć jak dany przedmiot/zagadnienie może przekuć się na korzyści w codziennym funkcjonowaniu. Należy więc wytłumaczyć mu, dlaczego warto ten przedmiot znać. W tym kontekście jest też ważne przedstawienie, że metoda wybierana przez nauczyciela jest dobra. Np. powracanie do opanowanych zagadnień pomaga je przyswoić, zadania domowe są przydatne w lepszym zrozumieniu tematu itp.

• potrzeba bogatej treści – nadwydajne dzieci nie znoszą nudy, która je łatwo dekoncentruje, dlatego najlepiej przyjmują urozmaiconą i mocno angażującą naukę

W tym kontekście warto jest pamiętać również, że nadwydajne dzieci mogą mieć trudność ze spokojnym uczestniczeniem w lekcji. Niekiedy lepsze przyswajanie materiału będzie miało miejsce, kiedy pozwoli mu się na rysowanie w tym samym czasie w zeszycie lub robienie notatek – raczej zapomnijmy o uważnym patrzeniu w prowadzącego

• potrzeba emocjonalnego zaangażowania – osoby nadwydajne bardzo często do działania potrzebują mocnego zaangażowania się

W przypadku dziecka warto jest pomóc mu zdystansować się do emocji przekładanych do nauczyciela, ponieważ często mogą być one skrajne (od chęci posiadania jego uwagi na wyłączność po traktowanie niemal jak wroga ze względu na narzucanie przez system ramy). Po raz kolejny przydane będzie powrócenie do ogólnego sensu zajęć oraz pokazania potrzeby wprowadzenia zasad funkcjonowania.

• potrzeba rozszyfrowania szkolnego polecenia – wraz z potrzebą zrozumienia sensu często pojawia się brak naturalnego rozumienia poleceń, które innym mogą wydawać się proste.

Musimy pamiętać, że nadwydajne dziecko będzie analizowało polecenie z różnych stron, a więc musi mieć więcej informacji żeby zrozumieć, jaki powinien być jego kolejny krok. Ważne jest by było stopniowo wprowadzane, nie zasypywane rozkazami i przy tym miało jasne poczucie, dlaczego dana czynność jest od niego wymagana. Tutaj bardzo ważne jest wytłumaczenie swojego stanowiska oraz toku rozumowania nawet, jeżeli wydaje nam się banalnie proste.

• trudność z przelewaniem własnych myśli na papier – nadwydajne dzieci ze względu na myślenie kompleksowe mogą mieć utrudnione zamykanie w słowach tego, co chcą przekazać.

Jest kilka sposobów, które pomogą nauczyć dziecko wyrażać się pisemnie. Jednym z nich jest mapowanie myśli, które w sposób obrazowy segreguje to co najważniejsze lub mniej ważne i pozwala na stworzenie sieci powiązań. Innym sposobem jest oralizacja swoich myśli, a następnie stopniowo przelewanie je na papier.

• zwolnienie tempa – bardzo częsta u dzieci nadwydajnych występuje chęć szybkiego przeskoczenia do ostatecznego rozwiązania. Skutkiem tego mogą występować różne błędy, brak zrozumienia i niemożność wykonania zadania, które doprowadzą do zniechęcenia i frustracji.

W tej sytuacji dobrze jest pokazać, że każdy etap czynności musi zostać wykonany. Dokładne wykonanie instrukcji może pomóc nam uniknąć rozczarowań.

• pomoc w odnalezieniu się w przestrzeni szkolnej

Powyższe zagadnienia dotyczyły samej nauki, jednak nie możemy zapominać o tym, że nadwydajne dziecko całkiem inaczej odnajduje się w środowisku szkolnym. Przede wszystkim zazwyczaj nie jest częścią większej grupy, musi więc wypracować własne poczucie miejsca w systemie oraz sposoby radzenia sobie. W tym jest duża rola rodziców, którzy konsekwentnie rozwiewają wątpliwości, przybliżają zasady oraz mechanizmy funkcjonowania, które nie są jasne dla nadwydajnego dziecka. Kolejną kwestią jest zaangażowanie nauczycieli, którzy powinni dostrzegać odmienność i idącą za nią potrzebę znalezienia innych dróg dotarcia do ucznia – zarówno pod względem przekazywania wiedzy jak i uzyskiwania informacji zwrotnej

• systematyzowanie nauki własnej – żeby nadwydajne dziecko uczyło się samo musi otrzymać narzędzie w postaci instrukcji obsługi jak to zrobić

Przykładem dobrej organizacji pracy własnej są 4 kroki: przeglądnięcie danego materiału w książkach oraz notatek sporządzonych w oparciu o lekcje, systematyzowanie materiału z wyodrębnieniem najważniejszych części (najlepiej hasłowo – pomocny system fiszek), wykonanie zadanych zadań, własne poszukiwanie dodatkowych informacji na dany temat, które pomogą go lepiej zrozumieć i utrwalić.

• pomoc w utrzymywaniu skupienia – nadwydajne dzieci nie tylko mają trudności w usiedzeniu w jednym miejscu, ale również skupieniu się na jedynym temacie.

By uniknąć chaosu w głowie oraz rozpraszania warto jest zachęcić dziecko do notowania nowych myśli lub pomysłów. Dzięki temu zostaną one utrwalone, dziecko nie będzie musiało się martwić, że im umkną i w ten sposób uwolni się od nich. Warto też nauczyć dziecko rozbijania zadania na mniejsze i rozpoczynania od tych trudniejszych zagadnień, które dopiero kiedy będą wykonane pozwolą nam iść dalej. Pomocne będzie pozbycie się z pomieszczenia wszelki zegarków – spoglądanie na nie może powodować uczucie ciągnącego się czasu.

• metody mnemotechniczne w zapamiętywaniu – pomocne sposoby nauki

W celu lepszego zapamiętywania korzystaj z metod mnemotechnicznych np. z systemów skojarzeń lub metafor, które będą niczym znaki prowadzące do właściwego zagadnienia. U dzieci nadwydajnych świetnie sprawdzają się również rymowane wierszyki.

Autorka książki pokazuje, że nadwydajność u dzieci nie jest chorobą lub wyrokiem. Nie jest to też dysfunkcja, która skreśla je z czynnego uczestnictwa w społeczeństwie. Nadwydajności się nie leczy, lecz wraz z rozwijaniem się małego człowieka pomaga się mu lepiej zrozumieć siebie, ludzi oraz prawa, które go dotyczą. Wsparcie i akceptacja mają tu ogromną rolę. Otoczone nią dziecko atypowe będzie się bardzo dobrze poruszało w świecie korzystając z niezwykłego potencjału, które posiada.